ប្រវត្តិសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ
មនុស្សគ្រប់រូបកើតមកមានសិទ្ធិស្មើៗគ្នា
តែសិទ្ធិនោះ ត្រូវបានកំណត់ដោយច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ រួមមាន រដ្ឋធម្មនុញ្ញ
ច្បាប់ សន្ធិសញ្ញា អនុសញ្ញា និងកតិកាសញ្ញា ជាដើម។
តើសិទ្ធិមនុស្សជាអ្វី?
ពាក្យថា ប្រជាធិបតេយ្យ
ត្រូវបានគេនិយាយពេញៗមាត់ ដោយមនុស្សជាច្រើនលើពិភពលោក។ ប៉ុន្តែក្នុង
ការអនុវត្តជាក់ស្តែង ត្រូវបានគេមើលឃើញថា មិនមានទម្រង់និងសកម្មភាពដូចគ្នាសោះ។
តើប្រជាធិបតេយ្យជាអ្វី?
សេចក្តីផ្តើម
តាមមាត្រា ២
នៃសេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស មនុស្សម្នាក់ៗអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិ
និងសេរីភាពទាំងអស់ដែលមានចែងក្នុងសេចក្តីប្រកាសនេះ ដោយគ្មានការប្រកាន់បែងចែក
បែបណាមួយ មានជាអាទិ៍ ពូជសាសន៍ ពណ៌សម្បុរ ភេទ ភាសា សាសនា មតិនយោបាយ
ឬមតិផ្សេងៗទៀត ដើមកំណើតជាតិ ឬសង្គម ទ្រព្យសម្បត្តិ កំណើត ឬស្ថានភាពដទៃៗទៀតឡើយ។
លើសពីនេះ បុគ្គលគ្រប់រូបមិនត្រូវធ្វើការប្រកាន់បែងចែកណាមួយ ដោយសំអាងទៅលើឋានៈខាងនយោបាយ
ខាងដែនសមត្ថកិច្ច ឬខាងអន្តរជាតិរបស់ប្រទេស ឬដែនដីដែល
បុគ្គលណាម្នាក់រស់នៅ ទោះបីជាប្រទេស ឬដែនដីនោះ ឯករាជ្យក្តី ស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលក្តី
ឬគ្មានស្វ័យគ្រប់គ្រងក្តី ឬស្ថិតក្រោមការដាក់កម្រិតផ្សេងទៀតណាមួយដល់អធិបតេយ្យភាពក្តី។
មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិបានអនុម័ត និងប្រកាសសេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពី សិទ្ធិមនុស្ស នៅថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៨។ មហាសន្និបាត UN ប្រកាសថា សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពី សិទ្ធិមនុស្សនេះ ជាឧត្តមគតិរួមដែលរដ្ឋទាំងអស់ត្រូវធ្វើឲ្យបានសម្រេច ដើម្បីឲ្យបុគ្គលគ្រប់ៗរូប និងអង្គការសង្គមទាំងអស់ រក្សាខ្ជាប់ជានិច្ចក្នុងស្មារតីរបស់ខ្លួននូវសេចក្តីប្រកាសនេះ។
មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិបានអនុម័ត និងប្រកាសសេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពី សិទ្ធិមនុស្ស នៅថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៨។ មហាសន្និបាត UN ប្រកាសថា សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពី សិទ្ធិមនុស្សនេះ ជាឧត្តមគតិរួមដែលរដ្ឋទាំងអស់ត្រូវធ្វើឲ្យបានសម្រេច ដើម្បីឲ្យបុគ្គលគ្រប់ៗរូប និងអង្គការសង្គមទាំងអស់ រក្សាខ្ជាប់ជានិច្ចក្នុងស្មារតីរបស់ខ្លួននូវសេចក្តីប្រកាសនេះ។
ជាងនេះទៀត មហាសន្និបាត
UN
បានបង្គាប់រាល់ប្រទេសហត្ថលេខីទាំងអស់ ខិតខំប្រឹងប្រែងធានាឲ្យមានការទទួលស្គាល់
និងការអនុវត្តសិទ្ធិមនុស្សជាសកលប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពនូវសិទ្ធិ និងសេរីភាពដល់ប្រជាពលរដ្ឋ
នៃរដ្ឋសមាជិក និងប្រជាពលរដ្ឋដែនដីដែលស្ថិតក្រោមដែនសមត្ថកិច្ចនៃរដ្ឋទាំងនោះ
ស្របតាមវិធានការជាតិ និងអន្តរជាតិ។
មនុស្សមានសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន
រួមមាន សិទ្ធិមានជីវិតរស់នៅ សេរីភាពរបស់បុគ្គល សន្តិសុខ សេរីភាពក្នុងការធ្វើដំណើរ
សេរីភាពក្នុងជំនឿសាសនា ការជួបប្រជុំគ្នា និងបង្កើតសមាគមរួមទាំងការបង្កើត
គណបក្សនយោបាយ និងសហជីព ដំណើរការតុលាការត្រឹមត្រូវ
និងភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ និងការការពារកុំឲ្យមានការដកហូតសិទ្ធិកម្មសិទ្ធិតាមទំនើងចិត្ត
ឬការដកហូតកម្មសិទ្ធិឯកជនដោយគ្មានការសងជំងឺចិត្តដ៏ត្រឹមត្រូវ សេរីភាព
ដោយគ្មានកាប្រកាន់រើសអើងពូជសាសន៍ ជនជាតិ ជំនឿ សាសនា និងភេទឡើយ។
ក្រៅពីសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន មនុស្សមានសិទ្ធិសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច រួមមាន
សិទ្ធិទទួលបានការងារ ការអប់រំ និងការចូលរួមក្នុងជីវិតវប្បធម៌សហគមន៍ ។ល។
តែយ៉ាងណា ការប្រើប្រាស់សិទ្ធិត្រូវបានកំណត់ក្នុងច្បាប់
ដើម្បីកុំឲ្យរំលោភលើសិទ្ធិអ្នកដទៃ។ តាមមាត្រា ២៩ នៃសេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស
បុគ្គលម្នាក់ៗមានករណីកិច្ច ចំពោះសហគមន៍ ដែលជាកន្លែងតែមួយគត់ ដែលអាចបង្កើតនូវការរីកចម្រើនពេញបរិបូរណ៍
និងដោយសេរីនូវបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់ខ្លួន។ ដើម្បីអនុវត្តសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ខ្លួន
មនុស្សគ្រប់រូបត្រូវស្ថិតក្នុងការកំណត់ទាំងឡាយណា ដែលច្បាប់បានកំណត់ ក្នុងគោលបំណងឲ្យមានការទទួលស្គាល់
និងគោរពដល់សិទ្ធិ និងសេរីភាពទាំងឡាយរបស់អ្នកដទៃ និងដើម្បីឆ្លើយតបនឹងការតម្រូវយ៉ាងត្រឹមត្រូវអំពីសីលធម៌
របៀបរៀបរយសាធារណៈ និងសុខុមាលភាពទូទៅនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យតែប៉ុណ្ណោះ។
ទោះជាក្នុងករណីណាក៏ដោយ សិទ្ធិ និងសេរីភាពទាំងនោះ មិនអាចយកទៅប្រើប្រាស់ផ្ទុយនឹងគោលការណ៍របស់សហប្រជាជាតិឡើយ។
សរុបជារួម សិទ្ធិមនុស្ស
គឺជាសិទ្ធិមូលដ្ឋាន អំណាចការពារស្របច្បាប់ ឬកម្មសិទ្ធិរបស់មនុស្ស
ក្នុងការរស់នៅប្រកបកិច្ចការងាររៀងៗខ្លួន ដែលមានចែងក្នុងសេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពី
សិទ្ធិមនុស្ស។
ក្រឡេកមកកម្ពុជា
ក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ឆ្នាំ ១៩៩១ កម្ពុជាមានលិខិតបទដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិជាបន្តបន្ទាប់។
ការការពារសិទ្ធិមនុស្សក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅកម្ពុជា ត្រូវបានធ្វើឡើងតាមវិធីពីរយ៉ាងគឺ
ទីមួយ អនុលោមតាមកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាបានដាក់បញ្ជូលសេចក្តីប្រកាសស្តីពី
សិទ្ធិមនុស្ស ដែលពិនិត្យឃើញភាគច្រើននៅក្នុងជំពូក ៣ អំពីសិទ្ធិ និងករណីកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។
តាមមាត្រា ៣១
នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលបានបញ្ជូលដោយផ្ទាល់នូវ លិខិតូបករណ៍សិទ្ធិមនុស្ស
បានចែងថា ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស
ដូចមានចែងក្នុង ធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពី
សិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយ ទាក់ទងទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស
សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់
មានសិទ្ធិសេរីភាព និងករណី កិច្ចដូចគ្នាទាំងអស់ ដោយឥតប្រកាន់ពូជសាសន៍ ពណ៌សម្បុរ
ភេទ ភាសា ជំនឿសាសនា និន្នាការនយោបាយ ដើមកំណើតជាតិ ឋានៈសង្គម ធនធាន
ឬស្ថានភាពឯទៀតឡើយ។ ការប្រើសិទ្ធិ សេរីភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ
មិនត្រូវឲ្យប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិ សេរីភាពអ្នកដទៃឡើយ ពោលគឺ
ការប្រើសិទ្ធិសេរីភាពនេះ ត្រូវប្រព្រឹត្តតាមល័ក្ខខណ្ឌ កំណត់ក្នុងច្បាប់។
តើរដ្ឋសមាជិក
UN
ទាំងអស់បានលើកតម្កើង គោរពសិទ្ធិមនុស្សជាមូលដ្ឋាន ប្រឆាំងនឹងការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្ស
ដោយគ្មានការប្រកាន់ពូជសាសន៍ ភេទ ភាសា និងសាសនាជាដើម ហើយឬនៅ?
តាមមាត្រា ៣០ នៃសេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស
UN
ឥតមានបទបញ្ញត្តិណាមួយនៃសេចក្ដីប្រកាសនេះ ត្រូវបានគេបកស្រាយនាំឲ្យរដ្ឋណាមួយ
ក្រុមណាមួយ ឬបុគ្គលណាម្នាក់ មានសិទ្ធិបែបណាមួយ ដើម្បីធ្វើសកម្មភាព
ឬប្រព្រឹត្តអំពើអ្វីមួយ ឆ្ពោះទៅការបំផ្លិចបំផ្លាញនូវ សិទ្ធិ និង សេរីភាព ទាំងឡាយ
ដែលមានចែងនៅក្នុងសេចក្ដីប្រកាសនេះឡើយ។
«សិទ្ធិ
និងសេរីភាព» មានអត្ថន័យខុសគ្នាដូចម្តេច?
សិទ្ធិសេរីភាព
គឺជាពាក្យភ្ជាប់ដែលពេញនិយមសម្រាប់ ប្រទេសដែលអនុវត្តន៍ប្រព័ន្ធនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យ
ហើយក៏ជាពាក្យដែលប្រជាជនកម្ពុជាប្រើប្រាស់ដោយ មិនដឹងពីអត្ថន័យច្បាស់លាស់។
តើសិទ្ធិ និងសេរីភាព ពិតជាមានអត្ថន័យខុសគ្នាមែនឬ?
សិទ្ធិ ផ្សារភ្ជាប់ជាមនុស្ស
ដែលគេតែងនិយាយថា សិទ្ធិមនុស្ស ( Human Rights)។ សិទ្ធិមនុស្ស
គឺជាមូលដ្ឋាននៃប្រព័ន្ធនយោបាយបែបប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាធិបតេយ្យ
មិនអាចដំណើរទៅបានទេ ប្រសិនបើ មិនមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។
បើតាមវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត ពាក្យសិទ្ធិ មានន័យថា សេចក្តីសម្រេច
ការសម្រេចផល ការសមតាមបំណង…។ ប៉ុន្តែបើតាមអត្ថន័យរបស់វចនានុក្រម
គេពិបាកនឹងបែងចែករវាងសិទ្ធិ និងសេរីភាពខ្លាំងណាស់។
សិទ្ធិ គេអាចបែងចែកជាពីរ។
ទី១
សិទ្ធិដែលផ្តល់ឲ្យពីធម្មជាតិ និងសិទ្ធិដែលកើតឡើងពីកិច្ចព្រមព្រៀងរវាងមនុស្ស
និងមនុស្ស។ សិទ្ធិដែលផ្តល់ឲ្យពីធម្មជាតិ ឬគេអាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា សិទ្ធិមូលដ្ឋានរបស់មនុស្ស
។ សិទ្ធិនេះ គឺជាអ្វីៗដែលផ្តល់ឲ្យពីកំណើត
ឬផ្តល់ឲ្យតាំងពីមនុស្សកើតមក។ មនុស្ស គ្រាន់តែចាប់បង្កកំណើតភ្លាម គឺមានសិទ្ធិតាំងពីក្នុងផ្ទៃម្តាយមកម្ល៉េះ
ពីព្រោះ ធម្មជាតិបានផ្តល់ឲ្យមនុស្សនូវមាត់សម្រាប់និយាយ ត្រចៀកសម្រាប់ស្តាប់
ភ្នែកសម្រាប់មើល ច្រមុះសម្រាប់ដកដង្ហើម និងហិតក្លិន ជើងសម្រាប់ដើរ
ដៃសម្រាប់ធ្វើកិច្ចការងារ ក្រពះសម្រាប់កិនអាហារ
និងខួរក្បាលសម្រាប់គិតជាដើម។ ទាំងនេះ គឺជាសិទ្ធិមូលដ្ឋាន
ដែលផ្តល់ឲ្យតាំងពីធម្មជាតិមក។ សិទ្ធិនេះមិនអាចដកហូតបាននោះទេ ពីព្រោះវាជាសិទ្ធិពិសេសសម្រាប់មនុស្ស
បើមនុស្សគ្មានសិទ្ធិមូលដ្ឋានេះ មនុស្សមិនអាចរស់នៅបាននោះទេ។ គ្មានរដ្ឋាភិបាលណា
អាចបិទសិទ្ធិមូលដ្ឋានបានទេ ព្រោះមនុស្សមិនអាចត្រូវគេបិទភ្នែកមិនឲ្យមើល
បិទត្រចៀកមិនឲ្យស្តាប់ ឃាត់ក្រពះមិនឲ្យកិនអាហារ បិទមាត់មិនឲ្យនិយាយ
និងញ៉ាំចំណី ហាមជើង មិនឲ្យធ្វើដំណើរ និង បិទច្រមុះមនុស្សមិនឲ្យដកដង្ហើមបានឡើយ។
រដ្ឋាភិបាលណា ដែលដកសិទ្ធិនេះ ប្រាកដជាប្រឈមនឹងការប្រឆាំងពីប្រជាជនជាក់ជាមិនខាន។
ទីបំផុត រដ្ឋាភិបាលនោះ នឹងមិនអាចគ្រប់គ្រងអំណាចតទៅទៀតបានទេ ពីព្រោះអំណាចដែលប្រជាជនមិនគាំទ្រ
ប្រាកដជាមិនស្ថិតស្ថេរបានយូរនោះទេ។ របបខ្មែរក្រហម ដែលបំបិទសិទ្ធិទទួលបានជម្រក
សិទ្ធិទទួលបានចំណីអាហារជាដើម គឺជាឧទាហរណ៍ ដែលអាចឲ្យយើងយល់បាន។ និយាយជារួម
សិទ្ធិធម្មជាតិ គឺជាសិទ្ធិដែលផ្តល់ឲ្យមនុស្សតាំងពីកំណើត ហើយគ្មាននរណាអាចដកសិទ្ធិនេះបានទេ
ក្នុងនោះរួមមាន សិទ្ធិទទួលបានសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន សិទ្ធិរស់រានមានជីវិត សិទ្ធិទទួលបានការហូបចុកគ្រប់គ្រាន់
សិទ្ធិមានជម្រក សិទ្ធិដើរហើរជាដើម។
ទី២ សិទ្ធិដែលកើតឡើងពីកិច្ចព្រមព្រៀងរបស់មនុស្សនៅក្នុងសង្គម
គឺមានដូចជា សិទ្ធិបោះឆ្នោត សិទ្ធិបង្កើតសមាគមន៍ និងអង្គការ និងសិទ្ធិមានមេធាវីជាដើម។
សិទ្ធិប្រភេទនេះ គឺកើតចេញពីការព្រមព្រៀងគ្នារវាងមនុស្ស និងមនុស្ស។
ជាក់ស្តែង ក្រោយពីសង្គ្រាមលោកលើកទី២ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ នៅថ្ងៃ១០ ធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៨ សេចក្តីប្រកាសជាសាកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស
ត្រូវបានបង្កើតឡើង គឺក្នុងគោលបំណង ទប់ស្កាត់អំពើសាហាវលើមនុស្សជាតិដូចគ្នា និងការពារអ្នកទន់ខ្សោយ។
សិទ្ធិនេះ គឺអាស្រ័យលើមនុស្សជាអ្នកបង្កើត បើមិនបង្កើតក៏គ្មានអ្វីដែរ គឺស្រេចតែមនុស្សជាអ្នកព្រមព្រៀងគ្នា។
និយាយជារួម សិទ្ធិ គឺចង់សំដៅលើអ្វីដែលមនុស្សមាន។ មនុស្សមានមាត់ ដូច្នេះគេត្រូវបង្កើតឲ្យមានសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ។
ហេតុដែលគេត្រូវមានសិទ្ធិបញ្ចេញមតិ ចម្លើយគឺដោយសារមនុស្សមានមាត់។
ចំណែកពាក្យថា
សេរីភាព តាមវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត បានពន្យល់ថា គឺជាសិទ្ធិ ឬអំណាចលើខ្លួន
…។ ប៉ុន្តែ បើយើងផ្អែកលើវចនានុក្រម គឺពិតជាពិបាកយល់ណាស់។ សេរីភាព
តាមន័យទូទៅ គេបានឲ្យនិយមន័យថា ជាការប្រើប្រាស់សិទ្ធិ ដោយគ្មានការហាមឃាត់
ដោយស្របតាមច្បាប់សង្គម។ មនុស្ស អាចដើរគ្រប់ទីកន្លែង
អាចប្រកបមុខរបរគ្រប់ប្រភេទ អាចនិយាយអ្វីក៏បាន អាចមើលអ្វីក៏បាន
អាចស្តាប់អ្វីក៏បាន និងធ្វើអ្វីៗដែលមនុស្សចង់ធ្វើ
ឲ្យតែស្របតាមច្បាប់។ ទាំងនេះ គឺជាសេរីភាព។
លោកស្រី Wan Hea Lee តំណាងការិយាល័យពិសេសទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំកម្ពុជា
ធ្លាប់មានប្រសាន៍ថា ពាក្យថា សិទ្ធិមនុស្ស បានកកើតឡើងក្នុងន័យ ជួយអ្នកទន់ខ្សោយ
និងអ្នកងាយរងគ្រោះ។ ក្នុងន័យនេះ សិទ្ធិមនុស្ស ជាឧបករណ៍សម្រាប់ការពារទប់ស្កាត់
ការធ្វើទុកបុកម្នេញពីអ្នកដែលខ្លាំង អ្នកមានអំណាច ឬអ្នកដែលមានទ្រព្យច្រើន
ទៅលើអ្នកទន់ខ្សោយ អ្នកក្រីក្រ និងប្រជាជនងាយរងគ្រោះ។
ដូច្នេះ
សិទ្ធិ និងសេរីភាព ខុសគ្នាត្រង់ថា សិទ្ធិ គឺមនុស្សមានពីកំណើត និងព្រមព្រៀងគ្នា។
ចំណែកឯពាក្យថា សេរីភាព គឺជាការប្រើប្រាស់សិទ្ធិបាន
ឲ្យតែស្របតាមច្បាប់កំណត់។ លើសពីនេះ ច្បាប់ទៀតសោត
មិនអាចធ្វើឡើងក្នុងន័យបំបិទសិទ្ធិ និងសេរីភាពនោះទេ ពីព្រោះ
ធ្វើឲ្យមនុស្សមិនពេញចិត្ត ហើយនឹងបង្កើតឲ្យមានចលនាប្រឆាំងច្បាប់ ហើយ
ទីបំផុត ច្បាប់នឹងគ្មានប្រជាជនគោរព ដែលបង្កឲ្យមានជម្លោះរវាងអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ
និងប្រជាជន ដែលបង្កើតឲ្យចលាចលសង្គម។
ជំពូក១
ប្រវត្តិសិទ្ធិមនុស្ស
១. ដើមកំនើតនៃគំនិតអំពីសិទ្ធិមនុស្ស
សិទ្ធិមនុស្សគ្របដណ្ដប់ពាសពេញពិភពលោកនិងមានភាពស្មើគ្នា។ សិទ្ធិជាចំនែកធម្មជាតិនៃសីលធម៌ពិតរបស់មនុស្ស។
សិទ្ធិមនុស្សត្រូវបានបង្ហាញជាទូទៅហើយគឹជាទង្វើនិយម ការប្រគល់អំអាចមានការចែករំលែកបទដ្ឋានពិតនៃធម្មចរិយារបស់មនុស្ស
ជាការបង្ហាញនូវសមាសភាពសមហេតុផលនៃបទដ្ឋានសីលធម៍ ឬ សិទ្ធិពីធម្មជាតិត្រូវបានគាំទ្រដោយហេតុផលយ៉ាងរឹងមាំ
ឬក៏ សិទ្ធិត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់មួយណាក៏បានឲ្យស្មើរគ្នានៅក្នុងប្រទេសឬអន្តរជាតិ ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ
វាមិនមានមតិទូទៅនៃច្បាប់ធម្មជាតិ ហើយអ្វីជាពិសេសដែលគួរឬមិនគួរគោរពដូចជាសិទ្ធិខ្លះដឹងដោយវិញ្ញាណ
ហើយគំនិតអរូបីនៃសិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវបានដាក់ក្រោមប្រធានបទនៃការពិភាក្សាតទល់ជាច្រើននៃអ្នកទស្សនៈវិទ្យានិងការិះគន់។
សិទ្ធិមនុស្ស បានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងមនសិការនយោបាយ
នៃមនុស្សរាល់គ្នានៅក្នុងសម័យនេះ។យើងទាំងអស់គ្នាសុទ្ធតែអាចដឹងថា រឿងអ្វីដែលល្អ
ដែលមនុស្សមានសិទ្ធិក្នុងការទទួលយក និងរឿងអ្វីដែលមិនល្អនិងគួរចៀសវាង។ ធម្មនុញ្ញរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិឆ្នាំ
១៩៤៥ បានចែងថា
“រដ្ឋជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិទាំងអស់ ប្តេជ្ញា
លើកតម្កើង ជំរុញការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន ដោយគ្មានការប្រកាន់ពូជសាសន៍
ភេទ ភាសា និងសាសនាឡើយ”។ បើទោះបីជារបាយការណ៍ អំពីការគោរពធម្មនុញ្ញភាពរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ
មិនទាន់មានលក្ខណៈល្អប្រសើរប៉ុន្មានទសវត្សដំបូងក៏ដោយ ក៏ទិសដៅនៃអង្គការសហប្រជាជាតិចំពោះការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស
មិនត្រឹមតែធ្វើឡើងក្នុងក្របខណ្ឌ័នៃច្បាប់អន្តរជាតិប៉ុណ្ណោះទេ តែវាបានជ្រៀតចូលទៅក្នុងដែននៃច្បាប់និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់បណ្តាប្រទេសជាសមាជិកជាច្រើននៅលើសកលលោក។
ការបំពេញនូវ គោលការណ៍នានាក្នុងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស បានក្លាយទៅជារង្វាស់សម្រាប់ការទទួលស្គាល់នូវធម្មនុញ្ញភាពរបស់ប្រទេសនោះ
ហើយការស្រែកទាមទារសិទ្ធិសេរីភាព គឺជាមូលដ្ឋានគាំទ្រសម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង។
នៅក្នុងពេលនោះដែរ អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជាច្រើនដូចជា : អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិនិង
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សជាដើម ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីត្រួតពិនិត្យ
តវ៉ាពីការទទួលស្គាល់សិទ្ធិមនុស្ស និងធ្វើយុទ្ធនាការប្រឆាំងនឹងការរំលោភបំពានគ្រប់ទីកន្លែង
ដែលជាមូលហេតុនៃ ការកេងប្រវ័ញ្ច ការធ្វើទុក្ខមុកម្នេញ ការជិះជាន់ និង ការគៀប
សង្កត់នានា ដែលនាំឲ្យបាត់បង់សេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្សជាតិ។
ប្រភពដ៏សំខាន់បំផុតនៃសិទ្ធិមនុស្ស
មាននៅក្នុងស្នាដៃរបស់ទស្សនវិទូនយោបាយជនជាតិអង់គ្លេស លោក ចន ឡុក (John Locke)។នៅក្រោយបដិវត្តិន៍ប្រទេសអង់គ្លេសឆ្នាំ១៦៨៨ ខណៈដែលស្តេច
ចេមទី២ (James II)ត្រូវបានគេទម្លាក់ពីអំណាចនោះ លោកឡុក
បានលើកឡើងថា “សិទ្ធិមួយចំនួនជាសត្យានុម័ត ត្រូវតែជាកម្មសិទ្ធិរបស់មនុស្ស
សម្រាប់ភាពជាមនុស្សជាតិរបស់ពួកគេ” នៅក្នុងន័យថា សិទ្ធិទាំងនោះគឺជាផលិតផលធម្មជាតិសំខាន់ដែលកើតពីមនុស្សរាល់គ្នា។
សិទ្ធិទាំងនោះមានជាទូទៅ និងមិនអាចដកហូតបានឡើយ។ សិទ្ធិមូលដ្ឋានបីដែល ឡុក
បានលើកឡើងគឺ ជិវិត សេរីភាព និងទ្រព្យធន ត្រូវបានលើកឡើងសារជាថ្មីដោយ លោក
ថូម៉ាស់ ចេហ្វឺស៊ុន (Thomas Jefferson) នៅក្នុងសេចក្តីព្រាងនៃការប្រកាស
ឯករាជរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក (១៧៧៦) ដោយសរសេរថា “ វាជាការពិតមិនអាចប្រកែកបានថា
“មនុស្សគ្រប់រូបត្រូវបានបង្កើតមកនៅក្នុងភាពស្មើៗគ្នា ពួកគេទាំងអស់ត្រូវបានភ្ជាប់មកជាមួយនូវការបង្កើតសិទ្ធិមួយចំនួនដែលមិនអាចបំពានបាន
ដូចជា សិទ្ធិរស់រាន សេរីភាព និងការស្វែងរកសុភមង្គល”។ សិទ្ធិដែលលើកឡើងដោយ
ឡុក មានលក្ខណៈអវិជ្ជមាន ដោយគាត់បានអះអាងថា “ក្នុងការប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការ
ប្រជាជនម្នាក់មានសិទ្ធិក្នុងការរស់នៅដោយគ្មានការគ្រប់គ្រង និងជ្រៀតជ្រែកពីរដ្ឋ”
ហើយក្នុងទស្សនៈរបស់គាត់ ភាពស្របច្បាប់នៃរដ្ឋ គឺការផ្តល់ឲ្យនូវសេរីភាពបែបនោះដល់ប្រជាជន
បើមិនដូចនោះទេប្រជាជនមានសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការធ្វើរដ្ឋប្រហារ។
បន្ទាប់ពីការធ្វើរដ្ឋប្រហារដ៏អស្ចារ្យនៅក្នុងសតវត្សទី១៨
មក ការបង្កើតអង្គការសង្គមស៊ីវិលបានកើនឡើង មិនមែនតែក្នុងគោលបំណងនយោបាយប៉ុណ្ណោះទេ
តែក្នុងទិសដៅសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមកិច្ចផងដែរ។ពីដំបូង ការជំរុញសិទ្ធិមនុស្សរងនូវការគៀបសង្កត់និងអន្តរាគមន៍ជាច្រើន
ប៉ុន្តែចលនាទាំងនោះបានឆ្ពោះទៅមុខប្រកបដោយភាពវិជ្ជមាន។ បន្ទាប់ពីពាក់កណ្តាលសតវត្សទី
១៩ ឧស្សាហកម្ម នៅក្នុងប្រទេសមូលធននិយម បានបងើ្កនភាពក្រីក្រ និងជីវភាពដ៏លំបាកសម្រាប់កម្មករដែលតម្រូវឲ្យមានការទប់ស្កាត់ការកេងប្រេវញ្ច័
និងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស។ ចាប់ពីពេលនោះមក មានការបង្កើតសិទ្ធិសុខុមាលភាពសង្គម ដែលជាសិទ្ធិក្នុងការទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍សង្គមនិងការងារដូចជា
តំណាងសហជីព សន្តិសុខសង្គម ប្រាក់ខែអប្បបរមា ប្រាក់បំណាច់ ការអប់រំ និងសេវាសុខភាព
។ល។
ចាប់តាំងពីការចាប់ផ្តើម
ការពង្រីកសិទ្ធិសេរីភាព ជួបប្រទះនឹងការប្រឆាំងតបត យ៉ាងសាហាវព្រៃផ្សៃ។ មានទស្សនៈពីរផ្សេងគ្នាចំពោះដំណោះស្រាយនៃបញ្ហានេះ។
ពួកអ្នកដើរតាមសង្គមនិយម បានលើកឡើងថា មានតែការអន្តរាគមន៍ពីរដ្ឋអំណាចប៉ុណ្ណោះ
ដែលអាចធានាការគោរពសមភាព និងការពារសិទ្ធិសុខុមាលភាព របស់ប្រជាពលរដ្ឋបាន ចំណែកឯពួកអ្នកសេរីនិយមវិញ
បានអះអាងថាសិទ្ធិសុខុមាលភាពមិនតំណាង ឬមិនមែនជាតំរូវការមូលដ្ឋាននៃសិទ្ធិមនុស្សនោះទេ
ប៉ុន្តែកត្តាដែលចាំបាច់នោះគឺការកាត់បន្ថយមូលធននិយមវិញទេ ដែលនឹងនាំឲ្យមានការបែងចែកផលប្រយោជន៍សង្គមដោយភាពយុត្តិធម៌។
ភាពខុសគ្នានៃមនោគមវិជ្ជានយោបាយទាំងពីរ កើតឡើងនៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស
ដែលត្រូវបានអនុម័តដោយមហាសន្និបាតនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ នៅទីក្រុងប៉ារីសថ្ងៃទី
១០ តុលា ១៩៤៨ គឺជាឯកសារគតិយុត្តិតែមួយគត់ ដែលបានធ្វើជំរុញឲ្យសិទ្ធិមនុស្សក្លាយជាប្រធានបទនៃកិច្ចពិភាក្សានយោបាយដ៏សំខាន់។
ដោយសារ ភាពឃោរឃៅ និងអមនុស្សធម៌ទាំងឡាយដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងសង្គ្រាម គោលការណ៍នៃសិទ្ធិមនុស្សត្រូវបានលើកឡើងសារជាថ្មី
ដោយការបេ្តជ្ញាមោះមុតនៅក្នុងធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ។ គោលការណ៍នេះបានបរិយាយពីមូលដ្ឋាននៃសិទ្ធិមនុស្ស
ដោយថ្លែងថា ៖
“គ្រប់មនុស្សជាតិទាំងអស់ កើតមកដោយមានសេរីភាពស្មើៗគ្នា
ចំពោះសិទ្ធិ និងភាពថ្លៃថ្នូរ។ ពួកគេត្រូវបានផ្តល់ឲ្យនូវ ហេតុផល
និងសម្បជញ្ញៈ ហើយគប្បីប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយគ្នាដោយភាតរភាព”។
ក្រៅអំពីសិទ្ធិពលរដ្ឋនិងនយោបាយ
ដែលមានសេរីភាពនៃការប្រមូលផ្តុំ ការគិតនិងការបញ្ចេញមតិនោះ
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ដដែលបានចែងផងដែរនូវ សិទ្ធិសង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ច
ដោយរាប់បញ្ចូលទាំង សិទ្ធិទទួលបានការងារ ទទួលការអប់រំ និងការចូលរួមក្នុងជីវិតវប្បធម៌សហគមន៍។ល។
គ្រាដំបូងមានការខ្វែងគំនិតគ្នារវាងប្រទេសលោកខាងលិច និងសហពន្ធ័សហភាពសង្គមនិយមសូវៀត
ហើយបានអូសបន្លាយជាច្រើនឆ្នាំដោយសង្គ្រាមត្រជាក់។ នាពេលបច្ចុប្បន្ន ការជំទាស់ភាគច្រើនគឺ
សិទ្ធិសេរីភាពនោះ មានផ្នត់គំនិតលម្អៀងទៅរកវប្បធម៌សេរីលោកខាងលិចជាង និងនាំឲ្យមានការបកស្រាយខុសៗគ្នាជាមួយការរំលោភគោលការណ៍មួយចំនួន។
២. សេរីភាព
នៅក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យលោកខាងលិច
ពាក្យថា សេរីភាពត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសិទ្ធិមូលដ្ឋានរបស់មនុស្សជាតិ។ វាជាឧត្តមគតិដ៏មានតម្លៃខ្ពង់ខ្ពស់ដែលមនុស្សជាច្រើនសុខចិត្តប្រយុទ្ធនិងពេលខ្លះសុខចិត្តលះបង់ជីវិតដើម្បីទទួលបាន។
តម្លៃធំបំផុតរបស់សេរីភាព គឺជាទំហំនៃការតស៊ូពុះពារដ៏ល្វីងជូរចត់របស់មនុស្សនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ
ដើម្បីទទួលបានសេរីភាពនោះ មានដូចជា ការប្រឆាំងនឹងក្រិតក្រមនៃសាសនាដែលរឹងត្អឹងនូវជំនឿរបស់ខ្លួន
ការប្រឆាំងនឹងអំណាចផ្តាច់ការនៃរបបស្តេចសម័យបុរាណ ការប្រឆាំងនឹងជិះជាន់ទៅលើស្ត្រីនិងតួនាទីស្ត្រីនៅក្នុងសង្គម
សិទ្ធិនយោបាយនៃជនជាតិដើម ការប្រឆាំងរបបទាសភាព រើសអើងពូជសាសន៍ អនក្ខរភាព
និងរឿងជាច្រើនរាប់មិនអស់។
ចាប់តាំងពីការធ្វើបដិវត្តន៍នៅប្រទេសបារាំងនិងនៅអាមេរិកនាពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៨
សេរីភាពបានក្លាយជាគោលការណ៍យ៉ាងសំខាន់សម្រាប់អ្នកសេរីនិយម។ លោក ចន ឡុក (John Locke) ដែលជាអ្នកប្រាជ្ញខាងនយោបាយហើយដែលទ្រឹស្តីរបស់លោកជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងលើមេដឹកនាំស្ថានិកសហរដ្ឋអាមេរិក
បានចែងថា “គោលការណ៍ច្បាប់នៃសេរីភាព
គឺជាយុត្តិកម្មជាសារវន្ត័ (ភាពត្រឹមត្រូវដ៏ប្រសើរបំផុត)
នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញស្របច្បាប់នៃប្រទេសជាតិមួយ។” វារាប់បញ្ចូលទាំង
សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការប្រកាន់ទស្សនៈនយោបាយនិងសាសនា សេរីភាពបញ្ចេញមតិដោយគ្មានការភ័យខ្លាចនិងការគំរាមកំហែង
និង សិទ្ធិក្នុងការសម្រេចដោយខ្លួនឯងពីរបៀបនិងបែបបទនៃការស់នៅ។ល។
សេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ១៧៧៦
កំណត់ថា សេរីភាព គឺជាសិទ្ធិពីធម្មជាតិនិងមិនអាចដកហូតបាន ដែលវាផ្តល់ឲ្យមនុស្សម្នាក់ៗក្នុងចំណែកស្មើៗគ្នា។ហើយសេរីភាពជាសិទ្ធិ
ដែលមិនគួរត្រូវបានកំណត់ប្រសិនបើគ្មានលក្ខណ្ឌ័ចាំបាច់។ រីឯ លោក ថ នី (R.H. Tawney) ដែលជាទស្សនវិទូ សង្គមវិទូ និងជាអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រជនជាតិអង់គ្លេសវិញ
បានសិក្សាពីភាពស្មើគ្នានៅក្នុងសង្គមនិងបានសរសេរថា “សេរីភាពនៃត្រីធំៗ
គឺជាមរណៈភាពនៃត្រីតូចៗ (freedom for the pike is death for the
minnow)”។ សេរីភាពដោយគ្មានដែលកំណត់នឹងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់សេរីភាពអ្នកដ៏ទៃ។
បើដូច្នោះ សួរថាតើយើងនឹងកំណត់នូវ ដែនកំណត់នៃសេរីភាពនោះ ត្រង់ណាឲ្យល្អប្រសើរ?
២.១ សិទ្ធិសេរីភាពវិជ្ជមាន និង សិទ្ធិសេរីភាពអវិជ្ជមាន?
ជាងពាក់កណ្តាលនៃវណ្ណកម្មនានាទាក់ទងនឹងសេរីភាព
ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាស្នាដៃរបស់លោក ប៊ែឡាំង (Berlin)ដែលការវិភាគរបស់លោកបានបែងចែងសេរីភាពជាពីប្រភេទ ៖សេរីភាពវិជ្ជមាន
និងសេរីភាពអវិជ្ជមាន។
ធម្មតាយើងប្រហែលគិតថា
សេរីភាពកើតមាននៅពេលណាគ្មានការឹតបន្តឹងពីការខាងក្រៅឬគ្មានការបង្ខិតបង្ខំ
ពោលគឺយើងអាចនឹងធ្វើអ្វីដែលយើងចង់ធ្វើស្រេចតាមនឹងចិត្ត។ នោះគឺជាអ្វីដែលលោកប៊ែឡាំងបានហៅថាជាសេរីភាពអវិជ្ជមាន។
និយាយឲ្យស្រួលយល់ សេរីភាពអវិជ្ជមាន មានន័យថា សេរីភាពដោយពុំមានឧបសគ្គ
ឬការរារាំង ហើយសិទ្ធិសេរីភាពអវិជ្ជមាននោះនឹងមានផលអវិជ្ជមានផងដែរចំពោះអ្នកដទៃក្នុងសង្គម។
នៅក្នុងការកំណត់ពីស្ថានភាពដែលប្រទេសជាតិមួយគួរបន្ថយដែននៃសេរីភាព
លោកប៊ែឡាំងបានគាំទ្រគោលការណ៍បង្កទុក្ខទោស (harm principle)របស់ លោក
ចនស្តុយអាតមីល (John Stuart Mill) ដែលបានចែងថា
“បុគ្គលម្នាក់ៗ គួរតែត្រូវបានផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពដោយរដ្ឋ ក្នុងការធ្វើអ្វីៗដោយមិនប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍អ្នកដទៃ។
” សិទ្ធិសេរីភាពនៅក្នុងន័យនេះទើបជា សេរីភាពដែលអនុញ្ញាតិឲ្យមនុស្សនៅក្នុងសង្គម
អាចរួមរស់ជាមួយគ្នាដោយសុខសន្តិភាពបាន។ អ្នកនិព្ធជនជាតិអង់គ្លេស លោក ថម
ស្តុបផាត (Tom Stoppard, 2002) បានសរសេរថា “វាជាសេរីភាពនៃការស្រែកច្រៀងខ្លាំងៗក្នុងបន្ទប់របស់ខ្លួន ដោយមិនរំខានអ្នកដទៃសម្រាប់ការច្រៀងបទផ្សេង
នៅក្នុងបន្ទប់របស់គេ”។
ឧបមាថា មនុស្សម្នាក់ត្រូវបានគេផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពគ្រប់គ្រាន់
ប៉ុន្តែជននោះមានពិការភាព ឬមិនមានប្រាក់គ្រប់គ្រាន់ ឬមានបញ្ហាវិបល្លាសស្មារតីសួរថាតើជននោះអាចនឹងទទួលបានសិទ្ធិសេរីភាពពេញលេញឬទេបើប្រៀបនឹងអ្នកដទៃនៅក្នុងសង្គម? នៅក្នុងន័យនេះ
សិទ្ធិសេរីភាពមិនអាចស្មើគ្នាបានទេ ពីព្រោះ ពិការភាព និងកត្តាខាងលើទាំងនោះជាព្រហ្មលិខិត
ហើយមនុស្សទទួលយកសិទ្ធិណាដែលគេអាចធ្វើបាន ទោះបីជាគេត្រូវបានផ្តល់សិទ្ធិស្មើគ្នាក៏ដោយ។
ដូចគ្នាដែរក្នុងសេរីភាពវិជ្ជមាន
គេសន្មត់វាដូចជាព្រហ្មលិខិត ដែលមនុស្សមិនមានសិទ្ធិដូចគ្នាទាំងអស់នោះទេ។
វាជាលក្ខណៈធម្មជាតិពិសេសរបស់មនុស្ស ដែលអាចកំណត់ថាអ្វីដែលត្រឹមត្រូវគួរនឹងធ្វើ
និងអ្វីដែលមិនគួរ។ ជាសរុប សិទ្ធិសេរីភាពវិជ្ជមាន សំដៅលើសេរីភាពដែលមានវត្តមាននៃគោលការណ៍កំណត់
ដូចជាច្បាប់ ឬបទបញ្ជានានាដើម្បីធានាភាពត្រឹមត្រូវនៃសេរីភាពនោះ។ ប៉ុន្តែបញ្ហានៅត្រង់ថាតើអ្នកណាជាអ្នកកំណត់នូវគោលការណ៍ទាំងនោះ? លោកប៊ែឡាំង
ព្រួយបារម្ភថាអ្នកដឹកនាំនឹង កំណត់គោលការណ៍ ដោយមិនឈរលើស្មារតីនៃការធានាភាពត្រឹមត្រួវនៃសេរីភាពក្នុងសង្គម
ផ្ទុយទៅវិញ បង្កើតភាពលម្អៀងនិងបក្សពួកនិយម ហើយការដឹកនាំបែបនោះនឹងវិវត្តទៅរកភាពផ្តាច់ការនៅថ្ងៃណាមួយ។
ឧទាហរណ៍ជាច្រើននៅប្រវត្តិសាស្ត្រនៅក្នុងសតវត្សទី២០ ដូចជាសហព័ន្ធសហភាពសូវៀត។ល។
ភាពខុសគ្នារវាងសេរីភាពអវិជ្ជមាន
និងសេរីភាពវិជ្ជមាន អាចនិយាយដោយខ្លីគឺ សេរីភាពអវិជ្ជមាន ជាសេរីភាពក្នុងការធ្វើអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង
ឯសេរីភាពវិជ្ជមាន ជាសេរីភាពទៅអ្វីមួយដែលបានកំណត់ជាក់លាក់។
២.២ ការទាមទារសិទ្ធសេរីភាព
ការការពារសិទ្ធិសេរីភាព
មិនត្រូវបានគេយកចិត្តទុកដាក់ប៉ុន្មានទេកាលពីអតីតកាល។ សហរដ្ឋអាមេរិក
រងការបំផ្លិចបំផ្លាញសិទ្ធិសេរីភាព ដោយសារការអនុវត្តរបបទាសភាពស្របច្បាប់ តាំងពី១០០ឆ្នាំដំបូងបន្ទាប់ពីបានឯករាជ្យ
ហើយបានបន្តរហូតដល់សតវត្សទី២០។ ដូចគ្នាដែរនៅក្នុងប្រទេសបារាំងក៏មានបញ្ហាសិទ្ធិសេរីភាពនេះដែរ
ដោយគេឃើញមានការស្រែកទាមទារសិទ្ធិសេរីភាព ដោយប្រជាជនទីក្រុងប៉ារីសពេញទំព័រកាសែត
និងការហែកគុកឆ្នាំ១៧៨៩ បានបង្កើតទៅជាក្រុមភេរវកម្ម (៤ឆ្នាំបន្ទាប់)។
នៅពេលនោះ ក្រុមប្រឆាំងទាំងអស់ ត្រូវបានវាយប្រហារ ហើយប្រជាជនប្រមាណជា១៧ពាន់នាក់
ដែលគេសង្ស័យថាជាក្រុមបដិវត្តន៍ត្រូវបានដាក់ទោសដោយកាត់ក។
លោក
ថូម៉ាស់ភេន (Thomas
Paine) បានសរសេរថា “អ្នកដែលចង់ការពារសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ខ្លួន
ត្រូវតែការពារផងដែរនូវសិទ្ធិអ្នកដទៃសូម្បីតែសត្រូវរបស់ខ្លួន ពីការគៀបសង្កត់”។ ប៉ុន្តែហាក់ដូចជាគ្មាននរណាយល់ ឬក៏អើពើនឹងសម្តីនោះឡើយ។ហេតុផលនៃការធ្វើបដិវត្តន៍នៅបារាំងក្នុងបុព្វហេតុសេរីភាពប្រជាពលរដ្ឋ
បានបង្ហាញឲ្យឃើញពីលទ្ធផលនៃការប្រឆាំងជាមួយនឹងកម្លាំងបដិវត្តន៍ និងជាការគំរាមមួយចំពោះកងទ័ពប្រទេសដទៃ
ប៉ុន្តែគួរឲ្យសោកស្តាយ រដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗ ទោះបីមានឆន្ទៈការពារសិទ្ធិសេរីភាពក៏ដោយ
ក៏នៅតែមានទំនោរទៅតាមគំរូនៃប្រទេសបារាំង ដោយភ្លេចនូវការព្រមានរបស់លោកប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោក
ចេម ម៉ាឌីសុន (James Madison) ដែលមាននិយាយថា “មធ្យោបាយ សង្គ្រាម ដែលពីមុនធ្លាប់តែប្រើសម្រាប់ការពារការឈ្លានពានបរទេសនោះ
ឥឡូវត្រូវបានយកមកប្រើដើម្បី បង្ក្រាបប្រជាជនខ្លួនឯងទៅវិញ”។ ព្រិត្តិការណ៍ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១១ នៃការវាយប្រហារដោយពួកភេរវកម្មជាតិឥស្លាម
បានជំរុញឲ្យលោកប្រធានាធិតី ហ្ស៊ក ដាប៊ិលយូប៊ូស (George W.
Bush) ប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយក្រុមភេរវកម្ម។ “វាជាសង្គ្រាមនៃអរីយធម៌...ជាការវាយប្រហារដើម្បីអ្នកដែលជឿជាក់លើវឌ្ឍនភាពនិងរបបពហុនិយម
ការអត់ធ្មត់ និងសេរីភាព” ។
អ្នកទាំងឡាយណា ដែលបោះបង់សិទ្ធិសេរីភាព ដើម្បីសុខសន្តិភាពក្នុងមួយរយៈពេលខ្លីនោះ
មិនសមនឹងទទួលបានទាំងសេរីភាពនិងទាំងសន្តិភាព (ប្រធានាធិបតី
អាមេរិក បេនចាមីន ហ្វ្រេនខ្លីន Benjamin Franklin, 1755) ។